نیچه و مسیحیت

کتاب "نیچه و مسیحیت" از دو قمست تشکیل شده است. قسمت اول از یک اثر مفصل یاسپرس در باب نیچه (1) گزینش شده که از نظر مترجم برای فهم اثر حاضر کمک بسیار خوبی است. در این قسمت، با عنوان "درآمد"، مباحث ارزنده‌ای بعنوان زمینه‌سازی برای درک و فهم نظریات نیچه مطرح شده است. یاسپرس در باب زندگی نیچه، سیر تکاملی او، اندیشه و آثارش، نحوه فهم آثار او و در نهایت وابستگی فهم به سرشت مفسر مطالب قابل توجهی بیان می‌کند.
قسمت دوم که قسمت اصلی کتاب است، از یک دیباچه و چهار بخش تشکیل شده است. یاسپرس در ابتدا طرح مسئله کرده و اهمیت و ضرورت آن را گوشزد می‌کند. پس از آن به بحث و بررسی نظریات و اندیشه‌های نیچه در باب مسیحت می‌پردازد. نیچه بر این باور است که عصر کنونی دچار بحران سهمگینی است. این بحران ریشه‌های تاریخی عمیقی دارد که با کاوش دقیق و جدی معلوم می‌شود منشأ آن مسیحیت است و لذا هم برای فهم ژرف این بحران و هم برای گذر از آن باید مسیحیت را خوب و عمیق بررسی کرد و فهمید. بدین ترتیب سراسر کتاب تلاشی است در جهت فهمی نو از مسیحیت از منظری نیچه‌ای.
نکته مهم درباب این کتاب آن است که ارزش این اثر منحصر در درک و فهم مسیحیت از نظر نیچه نیست. اگر اینگونه باشد چنین نوشته‌ای نمی‌تواند برای فکر و فرهنگ ما ایرانیان چندان مفید باشد. واقعیت آن است که ارزش این کتاب و همانند آن برای فضای فکری و فلسفی کنونی ما بسیار حیاتی و ضروری است. امروزه در جامعه ما اقبال زیادی به نیچه وجود دارد. بسیاری از افراد بجای آنکه فلسفه را با افلاطون، ارسطو، ابن‌سینا، لایبنیتز و... بیاموزند آن را با سخنان نیچه فرا می‌گیرند و حقیقت را در آثار او جستجو می‌کنند. این امر بسیار مشکل‌ساز است؛ زیرا نیچه بشدت قابل سوءفهم است و به شکل‌های مختلفی می‌توان گفته‌های او را تفسیر کرد. البته خود او هم در این امر بی‌تقصیر نیست. بیشتر کتاب‌هاى او مجموعه ی کلمات قصار او است. او در بیشتر موارد اندیشه‌هایی را که به ذهنش خطور می‌کرد یادداشت مى‌نمود و سپس آنها را کنار هم قرار می‌داد و به این صورت کتابى بوجود می‌آورد. به همین دلیل نوشته‌های او مجموعه‌های منسجم فلسفی نیست که همه سخنان و نظریات در آنجا با هم سازگار باشند. هر کسی می‌تواند آنچه را که می‌پسندد در آن بیابد. خود او در همین مورد می‌گوید که هیچ‌کس نمی‌تواند از اشیاء و اموری که در کتاب‌ها گنجانده و منظور شده‌اند، چیزی بیش از آنچه خود می‌داند، بشنود. به همین دلیل است که نیچه براى هر کسی به‌شکلی خاص جلوه‌گر شده است. برای برخى افراد او همان کسی است که انحطاط تمدن غرب را خوب فهمیده است. برخی دیگر او را اعلام کننده عصر نهیلیسم مدرن می‌دانند. در زمینه دین برخی افراد او را یک ملحد و ضد دین بزرگ بشمار آورده‌اند. بعضی بر این باورند درگیری شدید او با دین و بویژه مسئله خدا نشان دهنده آن است که او به اهمیت عظیم این مطلب پی برده، هرچند راه و چاره‌ای برای این مشکل نیافته است. از همین روی همیشه روش فهم و تفسیر نیچه محل بحث و جدل جدی بوده است.
یاسپرس در این اثر خود متوجه همه این مسائل بوده و خواسته علی‌رغم همه اینگونه مشکلات نیچه را بازخوانی کند. کسانی که به نیچه و اندیشه‌های او علاقمند هستند خوب است که آثار یاسپرس را در این‌باره بخوانند. یاسپرس از اولین کسانی است که بطور جدی به نیچه و اندیشه‌های او پرداخت و او را در محافل فلسفی برجسته کرد. شکی نیست که نیچه می‌تواند بسیار گمراه‌کننده باشد. آثار کسانی همچون یاسپرس می‌تواند کمک‌کننده و راهنمای خوبی باشد تا از اندیشه‌های نیچه بهره‌مند گردیم و در عین حال آسیب نبینیم. یکی از استادان فلسفه نیچه در مورد علت این مطلب سخن جالب و قابل تأملی دارد. ایشان می‌گوید: فقط کسانی از آثار و اندیشه‌های نیچه بهره‌مند می‌شوند که خود نیچه‌ای نباشند.